Dr Ewa Zawisza-Wilk

Terapeuta Metody Krakowskiej, pedagog, logopeda, tutor i mediator. Pracownik naukowy Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie prowadzący prywatny gabinet terapii ProZA, stały współpracownik Centrum Metody Krakowskiej.

W jakim celu diagnozujemy dorosłych z zespołem Aspergera?

Obecnie wiele wysokofunkcjonujących osób z zespołem Aspergera decyduje się na diagnozę dopiero po dostrzeżeniu trudności rozwojowych u własnego dziecka. Okazuje się, że najczęściej już od dzieciństwa mieli świadomość własnej odmienności i często starali się z nią walczyć, tak, by zasłużyć na akceptację społeczną. Nie zawsze z powodzeniem. Nie zawsze również otrzymywali wsparcie. Brak prawidłowej diagnozy był dla nich przyczyną najgorszych życiowych doświadczeń, bowiem powodował niskie poczucie własnej wartości. Otoczenie, które nie potrafiło zrozumieć ich problemów, przypisywało im liczne choroby psychiczne i złe intencje w zachowaniu. To bardzo krzywdzące w przypadku osób z zespołem Aspergera. Rodziny i wychowawcy często próbowali nieskutecznych, bolesnych metod „wychowawczych”, mających sprawić, że osoba z zespołem Aspergera zacznie reagować na świat „neurotypowo”. Te działania bywały trudne i bezowocne, pozostawiając wiele ran. Samo postawienie odpowiedniej diagnozy najczęściej przynosi osobie z zespołem Aspergera dużą ulgę. Po diagnozie bowiem pojawia się przestrzeń na porozumienie ze sobą i akceptację siebie. W następnej kolejności osoba taka może regulować relacje z innymi osobami na bazie wiedzy o sobie i zadbać o własny rozwój.

Czy osoby z zespołem Aspergera mają szansę na założenie rodziny?

Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta, bowiem to, czy osoba z zespołem Aspergera będzie w stanie wytrwać w stałym związku w dużej mierze zależy między innymi od:

- indywidualnego nasilenia cech zespołu Aspergera i ich rodzaju;

- jej cech temperamentalnych (zespołu wrodzonych cech osobowości, nie wynikających z zespołu Aspergera, które mogą nasilać objawy lub je łagodzić);

- tego, czy dana osoba w dzieciństwie otrzymała wsparcie (rodzinne i terapeutyczne);

- świadomości własnych trudności natury społecznej;

- tego, czy spotka odpowiedniego partnera/partnerkę

i wreszcie:

- mocnego pragnienia założenia rodziny – tak silnego, że pokonuje ono skłonność do koncentracji na sobie.

Wysokofunkcjonująca osoba z zespołem Aspergera nie tylko ma szansę na stały związek romantyczny, ale często też na posiadanie dzieci i (przy odpowiednim wsparciu) sprawnie radzi sobie z ich wychowywaniem. Osoby z wieloma nieprzepracowanymi lękami z reguły nie decydują się na założenie rodziny, bowiem niesie to ze sobą konieczność zawierania wielu życiowych kompromisów, na które nie są gotowi. Wiele zależy od wzorów rodzinnych. Badania pokazują, że osoby z zespołem Aspergera wychowywane w rodzinach wielodzietnych częściej zakładają rodziny i posiadają własne dzieci (często również nieneurotypowe, ale to temat na osobny artykuł). Jedynacy natomiast częściej pozostają singlami.

Jak wygląda terapia dorosłych z zespołem Aspergera?

Osoby dorosłe z zespołem Aspergera różnią się od siebie tak, jak ludzie neurotypowi, zatem nie ma jednej właściwej drogi terapii dla każdego. Najczęściej terapia osób dorosłych z zespołem Aspergera, po dokładnej analizie objawów sprawiających trudności życiowe, polega na wsparciu i towarzyszeniu w poszukiwaniu rozwiązań problemów.

Terapeuci osób dorosłych z zespołem Aspergera najczęściej sięgają po inspirację do logoterapii Victora Frankla. Czasem można ją nazwać „interwencyjną”, czyli polegającą na rozwiązywaniu konkretnych trudności życiowych. Wówczas jest to kilka cotygodniowych godzinnych spotkań z terapeutą, aż do zamknięcia problemu i nauczeniu się nowych, skutecznych sposobów funkcjonowania. Niekiedy bywa jednak długotrwała, wykorzystuje się w niej wówczas metody znane z tutoringu czy mentoringu (o czym więcej w innym artykule). Spotkania terapeutyczne z osobami wysokofunkcjonujcymi z zespołem Aspergera opierają się na odkrywaniu celów, pragnień, własnych możliwości i ograniczeń oraz budowaniu motywacji do działania. Niezwykle ważnym zadaniem na początku terapii jest nauczenie się, w jaki sposób osoba nieneurotypowa może rozmawiać z najbliższymi o zespole Aspergera, tak by zyskać ich zrozumienie i akceptację ograniczeń, których nie potrafi pokonać. Dobre zrealizowanie tego zadania jest podstawą kontynuacji działań rozwojowych.

Niektóre osoby z zespołem Aspergera potrzebują wsparcia w sferze rodzinnej (nie radzą sobie z utrzymaniem relacji, wchodzą w częste konflikty z najbliższymi lub mają kłopoty wychowawcze z dziećmi), inne w sferze zawodowej (kłopoty z porozumiewaniem się z szefami i współpracownikami), jeszcze inne mają trudności w sferze motywacji do działania. W zależności od rozpoznanych problemów, terapia koncentruje się na danym zagadnieniu. Jeśli terapia trwa dłużej i koncentruje się na jednej ze sfer życiowych polega na cotygodniowych godzinnych spotkaniach, po których osoba z zespołem Aspergera otrzymuje konkretne zadania. Osoby nie funkcjonujące wysoko potrzebują często dodatkowego wsparcia psychoterapeutycznego (np. w celu poradzenia sobie z lękami, depresją lub uzależnieniem).

Jak przygotować nastolatka z zespołem Aspergera do dorosłości?

Pytanie o przygotowanie nieneurotypowego nastolatka do dorosłości jest bardzo złożone i obejmuje szereg działań, w zależności od problemów, z jakimi boryka się dziecko.

Wszystkie działania terapeutyczne opierają się na rzetelnej, dogłębnej diagnozie. Każda osoba zespołem Aspergera jest zupełnie inna i potrzebuje indywidualnego wsparcia. Są jednak sfery, które wszystkim takim osobom sprawiają mniejsze lub większe trudności. Na nich należy się skoncentrować.

Akceptacja odmienności dziecka jest pierwszym zadaniem rodzica. Kolejnym jest uświadomienie dziecku, czym różni się od osób neurotypowych i dlaczego (po co) powinno nauczyć się sprawnie poruszać w świecie społecznym. W tym aspekcie można skorzystać z pomocy terapeuty, który zrobi to profesjonalnie, choć jestem zdania, że rodzic może zrobić to całkiem dobrze posługując się intuicją, ponieważ kieruje nim miłość do dziecka. Praca z nastolatkiem nie może mieć na celu zmiany cech jego kształtującej się osobowości a jedynie wypracowanie dobrych sposobów działania w świecie. Koncentrujemy się na tym, by osoba z zespołem Aspergera potrafiła tworzyć (i utrzymywać) dobre, oparte na zaufaniu relacje oraz utrzymać motywację do rozwoju (nauki i pracy) na właściwym poziomie z zachowaniem swojej odrębności i indywidualności. W terapii często należy wskazać dziecku konkretne narzędzia i pokazać, jak ich używać, przekazać instrukcje i skoncentrować się na ich używaniu. Nastolatki z zespołem Apergera często są już mocno rozczarowane edukacją formalną, która wiąże się dla nich z ogromem napięć i stresu, dlatego najtrudniejsza bywa praca nad motywacją do kontynuacji nauki. Nie obędzie się tu bez wsparcia terapeuty i współpracy ze środowiskiem szkolnym. Po pokonaniu bariery obniżonej motywacji można przejść do działań rozwojowych.

Przygotowanie nastolatka z zespołem Aspergera do samodzielnego życia obejmuje wiele sfer, które należy objąć opieką: rozwój osobowy (i dodatkowo fizyczny), rozwój społeczny (który „nie dzieje się” w tym przypadku sam i ma głębokie podstawy w trenowaniu empatii) i naukowo-zawodowy. Dobrze jest zadbać o zagospodarowanie sfery pasji dziecka. Wszystko bowiem można budować na zaangażowaniu płynącym z wewnętrznej motywacji. Dobrym pomysłem w pracy zarówno z nastolatkiem jak i z osobą dorosłą jest wykorzystanie w terapii technik tutoringowych.